ေျမာက္ဦးေခတ္ရခိုင္ျပည္သံုးအေျမွာက္ႀကီးမ်ားႏွင္႔ အေျမာက္ေပၚတြင္ ေရးထိုးခားသည့္ကမၸည္းစာမ်ား
ေျမာက္ဦးေခတ္ရခိုင္ျပည္သံုးအေျမာက္ႀကီးမ်ားႏွင့္
အ
ေျမာက္ေပၚတြင္ ေရးထိုးထားသည့္ကမၸည္းစာမ်ား
_ေက်ာ္မင္းထင္_
ခ႐စ္ႏွစ္ ၁၄၃၀ မွ ၁၇၈၅ အထိ ထြန္းကားခဲ့ေသာ ေျမာက္ဦးေခတ္ကို ေယဘုယ်အားျဖင့္ အပိုင္းသံုးပိုင္းခြဲျခားေလ့႐ွိၾကသည္၊ ေျမာက္ဦးတည္ေထာင္ေသာ ၁၄၃၀ မွ ၁၅၃၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားအထိကို ပထမေျမာက္ဦးေခတ္ တန္ခိုးထြားခ်ိန္ျဖစ္သည့္ ၁၅၃၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားမွ ၁၆၃၈ အထိကို ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္ႏွင့္ ၁၆၃၈ မွ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္က်ဆံုးခ်ိန္ျဖစ္သည့္ ၁၇၈၅ အထိကို တတိယေျမာက္ဦးေခတ္အျဖစ္ ေယဘုယ်သတ္မွတ္ၾကပါသည္၊
ပထမေျမာက္ဦးေခတ္ကာလသည္ တိုင္းျပည္ထူေထာင္ဆဲကာလျဖစ္ၿပီး ႐ခိုင္ျပည္ႏွင့္ နယ္ခ်င္းထိစပ္ေနသည့္ ဘဂၤါေဒသအား ရခိုင္ဘု႐င္တို႔ ႐ံဖန္ရံခါ တိုက္ခိုက္မႈမ်ား႐ွိခဲ့ေသာ္လည္း ကာလ႐ွည္ၾကာစြာ နယ္ေျမသိမ္းပိုက္မႈမ်ား မျပဳလုပ္ႏိုင္ခဲ့ေပ၊ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ မင္းဗာဘု႐င္၏ ဘဂၤါေဒသ စစ္တေကာင္းနယ္အား နယ္ေျမခ်ဲ႕ထြင္ ပိုင္စိုးျခင္းႏွင့္အတူ ႐ခိုင္ဘု႐င္ႏိုင္ငံသည္ တန္ခိုးႀကီးထြားခဲ့ပါသည္၊ ဤဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ ေပၚတူဂီမ်ားႏွင့္ ထိေတြ႔ဆက္ဆံခဲ့ၿပီး ဥေရာပ၏ေခတ္ေပၚလက္နက္မ်ားကို ရ႐ွိခဲ့ကာ ေခတ္မီကာကြယ္ေ႐းနည္းစနစ္မ်ားအပါအဝင္ ေခတ္မီခံတပ္တည္ေဆာက္ေ႐း နည္းပညာမ်ားကိုပါ ပိုင္ဆိုင္ခဲ့သည္၊ ဤေခတ္၏ထူးျခားခ်က္မွာ ဘဂၤါေဒသကို သိမ္းပိုက္အုပ္စိုးႏိုင္ျခင္း ျမန္မာဘု႐င္၏က်ဴးေက်ာ္စစ္ကို တြန္းလွန္ႏိုင္ျခင္းႏွင့္ ေအာက္ျမန္မာျပည္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္ေသာ ပဲခူးကိုသိမ္းပိုက္ႏိုင္ခဲ့ျခင္းပင္ျဖစ္သည္၊ ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ ႐ခိုင္၏ ႏိုင္ငံေရး စစ္ေ႐း စီးပြားေ႐းအင္အား မ်ားစြာတိုးတက္ခဲ့ပါသည္၊ တတိယေျမာက္ဦးေခတ္ ခ႐စ္ႏွစ္ ၁၆၆၆ တြင္ ႐ခိုင္ပိုင္ ဘဂၤါေသဒ၏ စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕ မဂိုလက္တြင္းသို႔က်ဆင္းသြားၿပီးေနာက္ ႐ခိုင္၏ စီးပြားေရးအင္အား ဆုတ္ယုတ္သြားခဲ့သည္၊ ထိုေနာက္ပိုင္းတြင္ ျပည္တြင္းမၿငိမ္မႈမ်ား ၾကံဳေတြ႔ျဖစ္ေပၚလာခဲ့ၿပီး ၁၇၈၅ တြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္ကို ျမန္မာဘု႐င္၏တပ္မ်ားက သိမ္းပိုက္လိုက္ျခင္းႏွင့္အတူ ရခိုင္တို႔၏ ေျမာက္ဦးေခတ္ အဆံုးသတ္ခဲ့ပါသည္၊ ဤေဆာင္းပါးတြင္ ေျမာက္ဦးေခတ္ ႐ခိုင္ဘုရင္တို႔ပိုင္ဆိုင္ အသံုးျပဳခဲ့သည့္ အေျမာက္ႀကီးမ်ားႏွင့္ အေျမာက္ေပၚတြင္ ေရးထိုးထားသည့္စာမ်ား အေၾကာင္းကို တင္ျပသြားပါမည္၊
ရခိုင္ျပည္သံုးအေျမာက္မ်ားကို ျပည္တြင္းထုတ္ႏွင့္ ႏိုင္ငံျခားျဖစ္ အေျမာက္မ်ားဟူ၍ ေယဘုယ်ခြဲျခားႏိုင္သည္၊ ႏိုင္ငံျခားျဖစ္အေျမာက္မ်ားအျဖစ္ ဥေရာပထုတ္ ေခတ္မီအေျမာက္ႏွင့္ ဘဂၤါေဒသမွ သိမ္းပိုက္႐႐ွိသည့္အေျမာက္မ်ားကိုေတြ႔ျမင္ရသည္၊႐ခိုင္တို႔ ပဲခူးကိုသိမ္းပိုက္႐ာမွရ႐ွိေသာ ယိုးဒယားအေျမာက္ႀကီးမ်ားကိုလည္းမွတ္တမ္းမ်ားတြင္ေတြ႔႐သည္၊ ရခိုင္ျပည္သံုး အေျမာက္မ်ားတြင္ ေၾကးအေျမာက္ႏွင့္ သံအေျမာက္ ႏွစ္မ်ိဳးကို အဓိကေတြ႔ရၿပီး ေျမျပင္သံုး အေျမာက္ႏွင့္ စစ္သေဘၤာသံုး အေျမာက္ဟူ၍လည္း ခြဲျခားေတြ႔ျမင္ႏိုင္ပါသည္၊
႐ခိုင္ အေျမာက္ႀကီးမ်ား အေျမာက္ဆံမ်ားကို ႐ခိုင္ျပည္နယ္တြင္း႐ွိ ျပတိုက္မ်ားတြင္ ျပသထား႐ွိသည္၊ စစ္ေတြပိြဳင့္ မႏၱေလးနန္းတြင္း တပ္မေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္ စေကာ့တလန္ျပည္ အီဒင္ဘရာၿမိဳ႕ႏွင့္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ မဒ႐ပ္ျပတိုက္တို႔တြင္ ႐ခိုင္အေျမာက္ႀကီးမ်ားကိုေတြ႔ျမင္ႏိုင္ပါသည္၊ ဤအေျမာက္ႀကီးမ်ားမွေန၍ ႐ခိုင္ဘု႐င္တို႔၏ စစ္ေ႐းစြမ္း႐ည္ကို တစ္စိတ္တစ္ေဒသ လွစ္ျပလ်က္႐ွိေနသည္ဟုလည္းဆိုႏိုင္မည္ ျဖစ္ပါသည္၊
(က) ႐ခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာမွ သိမ္းပိုက္႐႐ွိသညိ့ မဂို အေျမာက္
ဤအေျမာက္ကို ယခုအခါ အိႏၵိယႏိုင္ငံ မဒရပ္ၿမိဳ႕ (ယခုအေခၚ ခ်င္ႏိုင္းၿမိဳ႕)႐ွိ အစိုးရျပတိုက္ (The Government Museum. Chennai_
ယခင္ မဒ႐ပ္ျပတိုက္)တြင္ ျပသထား႐ွိသည္၊ မူလက မဂိုတို႔ အသံုးျပဳခဲ့သည့္ သံအေျမာက္ႀကီးျဖစ္ၿပီး ရခိုင္ဘု႐င္ သီ႐ိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာၿမိဳ႕ကို သိမ္းပိုက္စဥ္က ရ႐ွိေၾကာင္း ေ႐းထိုးထားသည့္ ရခိုင္အကၡ႐ာမွတ္တမ္း ကမၸည္းစာကို အေျမာက္ေပၚတြင္ ေတြ႔ရသည္၊ ဤအေျမာက္စာကို ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာရပ္မ်ား ေလ့လာေရးဌာန (EFEO)က မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ကတ္တေလာက္နံပါတ္( A_ 253) အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားသည္၊
ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္ ရခိုင္ဘုရင္ျဖစ္ေသာ သီ႐ိသုဓမၼရာဇာသည္ ၁၆၂၂ မွ ၁၆၃၈ အထိ ေျမာက္ဦးထီးနန္းတြင္ စိုးစံခဲ့သည္၊ ရခိုင္တြင္ သီရိသုဓမၼရာဇာ နန္းတက္ခ်ိန္တြင္ ဘဂၤါေဒသအတြင္း မဂိုတို႔၏ နန္းတြင္းေ႐းမ်ား ႐ႈပ္ေထြးလ်က္႐ွိၿပီး မဂိုဘု႐င္၏သားေတာ္ ႐ွားဂ်ဟန္က ဘဂၤါေဒသကို ပိုင္စိုးႏိုင္ရန္ ပုန္ကန္လ်က္႐ွိေနသည္၊ ၁၆၂၃ တြင္ မဂိုမင္းသား ႐ွားဂ်ဟန္သည္ ဘဂၤါေဒသ၏ မဂိုဘု႐င္ခံကိုတိုက္ခိုက္ေအာင္ႏိုင္သည္၊ ၁၆၂၄ တြင္ ရခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာသည္ ဒါကာသို႔ သံအဖြဲ႔တစ္ခုကိုေစလြတ္ခဲ့ၿပီး မဂိုဘု႐င္အား ပုန္ကန္ေနသည့္ မင္းသား ႐ွားဂ်ဟန္ဘက္မွ ရပ္တည္ေၾကာင္းျပသခဲ့သည္၊ ဒါကာသို႔ သံအဖြဲ႔မလြတ္မီ မဂိုနန္းတြင္းေရး ပဋိပကၡကာလအတြင္း ၁၆၂၃ တြင္ ရခိုင္ဘု႐င္သည္ ဘဂၤါေဒသသို႔ ဝင္ေ႐ာက္တိုက္ခိုက္ခဲ့ၿပီး ဘဂၤလီေက်းကြၽန္ သံုးေသာင္းခန္႔ကိုဖမ္းဆီးခဲ့ေၾကာင္း ဒတ္ခ်္မွတ္တမ္းမ်ားကျပဆိုသည္၊ မဂိုမင္းသား ႐ွားဂ်ဟန္သည္ ဒါကာမွေန၍ မဂိုထီးနန္းကို ရယူ႐န္ ဆက္လက္ႀကိဳးပမ္းသည္၊ ႐ွားဂ်ဟန္သည္ ဘီဟာနယ္ကို သိမ္းပိုက္ႏိုင္ေသာ္လည္း ၁၆၂၄ ေအာက္တိုဘာလအတြင္း အာဂရာတိုက္ပြဲတြင္ အေရးနိမ့္ခဲ့သည္၊ ဒါကာမွ ပုန္ကန္သူ မင္းသား ႐ွားဂ်ဟန္ ႐ႈံးနိမ့္ၿပီးေနာက္ မဂိုဘု႐င္သည္ ဒါကာတြင္႐ံုးစိုက္သည့္ ဘဂၤါေဒသဘု႐င္ခံအျဖစ္ ဂ်ဟန္ဂိရ္ကို ခန္႔အပ္သည္၊ သို႔ေသာ္ ဂ်ဟန္ဂိရ္သည္ သူ၏သားျဖစ္သူ ခန္နာဟ္ဇတ္ခန္ကို ဘဂၤါဘုရင္ခံအျဖစ္ဆက္လက္လႊဲေျပာင္း၏၊ ဤသို႔ေသာမၿငိမ္မသက္မႈမ်ားအတြင္း ရခိုင္ဘုရင္သည္ ဘဂၤါေဒသကို အႀကိမ္မ်ားစြာ ဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္ခဲ့သည္ဟု ဒတ္ခ်္မွတ္တမ္းမ်ားက ဆိုသည္၊ သီရိသုဓမၼရာဇာသည္ မဂိုပိုင္ သီရိပူရ္ကို သိမ္းပိုက္ၿပီး ဘဂၤါနယ္မွ ေက်းကြၽန္တစ္ေသာင္းခန္႔ကို ဖမ္းဆီးခဲ့ေၾကာင္း ၁၆၂၅ ဒီဇင္ဘာ ၅ ရက္ေန႔ ႐က္စြဲပါ ဒတ္ခ်္မွတ္တမ္းတစ္ခုတြင္ေတြ႔ရသည္၊ ႐ခိုင္တို႔၏ ျခိမ္းေျခာက္တိုက္ခိုက္မႈမ်ားေၾကာင့္ ဘဂၤါဘု႐င္ခံ ခန္နာဟ္ဇတ္ခန္သည္ ဒါကာတြင္႐ံုးမစိုက္ရဲေခ်၊ ထို႔ေၾကာင့္ သူ၏လက္ေထာက္ႏွစ္ဦးကိုသာ ဒါကာၿမိဳ႕ဝန္အျဖစ္ခန္႔အပ္ ရံုးစိုက္ေစခဲ့သည္၊ ၁၆၂၆ အေစာပိုင္းတြင္ ရခိုင္ဘု႐င္သည္ ဒါကာကို တိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးသည္၊ ထိုျဖစ္ရပ္ေၾကာင့္ ၁၆၂၆ ဇြန္လတြင္ ဘဂၤါဘုရင္ခံႏွင့္ သူ၏လက္ေထာက္ ဒါကာၿမိဳ႕ဝန္မ်ားကို မဂိုဘု႐င္မွ ႐ာထူးမွ ဖယ္႐ွားခဲ့သည္၊ ၁၆၂၆ ခုႏွစ္တြင္ ရခိုင္တို႔၏ ဒါကာေအာင္ပြဲကို ၁၆၂၆ ဇြန္လ ၄ ရက္ေန႔စြဲပါ ဒတ္ခ်္မွတ္တမ္းကေဖာ္ျပသည္၊ မဂိုနန္းတြင္း ရာဇဝင္တြင္မူ မဂိုတို႔၏ ဘဂၤါၿမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္ေသာ ဒါကာကို ရခိုင္တို႔ မည္သို႔မည္ပံု မီး႐ိႈးဖ်က္ဆီးၿပီး ပတ္ဝန္းက်င္ေဒသမ်ားကို လုယက္ကာ ေဒသခံမ်ားကို ေက်းကြၽန္အျဖစ္ ဖမ္းဆီးသြားေၾကာင္းမ်ားကို အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားသည္ကိုေတြ႔ရသည္၊
ယခု မဒရပ္ျပတိုက္တြင္ေတြ႔ရေသာ အေျမာက္မွာ ခရစ္ ၁၆၂၆ ခုႏွစ္ဦးပိုင္းျဖစ္သည္ ရခိုင္သကၠ႐ာဇ္ ၉၈၇ အတြင္း ရခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာကို တိုက္ခိုက္စဥ္က မဂိုတို႔ထံမွ သိမ္းပိုက္ရ႐ွိခဲ့ေသာအေျမာက္ ျဖစ္ပါသည္၊ အေျမာက္တြင္ ရခိုင္အကၡ႐ာ ရခိုင္ဘာသာျဖင့္ ေအာက္ပါအတိုင္း စာေရးထိုးထားသည္၊
၁။ ၉ ၈ ၇ ခု ဆ င္ ျဖဴ ဆ င္ နီ သ ခင္ ဩိ သု ဒါ မၼာ ရာ ဇာ ဒါ ဂ ာ ကို ႏိုင္ ၍
၂။ ရာ ေတာ္ ျပဳ သွ္ ေ ျပာ င္
ေခတ္သစ္အေရးသားျဖင့္ ေဖာ္ျပရလွ်င္
၉၈၇ ခု (ခ႐စ္ႏွစ္ ၁၆၂၅_၂၆ ခန္႔) ဆင္ျဖဴ ဆင္နီ သခင္ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာကို ႏိုင္၍ ရေတာ္ျပဳသည့္ေျပာင္း (ေျပာင္း=အေျမာက္)ဟူ၍ ျဖစ္ပါသည္၊
(ခ) ႐ခိုင္ဘု႐င္ မဒရာဇ္ရာဇာ စစ္တေကာင္းႏွင့္ ဒါကာမွ စစ္ကူကိုေခ်မႈန္းသည့္အေျမာက္
တတိယေျမာက္ဦးေခတ္ ႐ခိုင္ဘုရင္တစ္ဦးျဖစ္သည့္ မဒရာဇ္ရာဇာမင္းသည္ ခရစ္ ၁၇၃၇ မွ ၁၇၄၂ အထိ ေျမာက္ဦးထီးနန္းကို စိုးစံခဲ့သည္၊ သကၠရာဇ္ ၁၀၉၉ (ခရစ္ ၁၃၇၃) တြင္ ေရႊနန္းသခင္ မဒရာဇ္ရာဇာဘြဲ႔အမည္ျဖင့္ ဒဂၤါးသြန္းခဲ့သည္၊ ရခိုင္တို႔သည္ တတိယေျမာက္ဦးေခတ္အတြင္း ဘဂၤါေဒသ စစ္တေကာင္းနယ္အား ခရစ္ ၁၆၆၆ တြင္ မဂိုတို႔ထံ ဆံုး႐ႈံးသြားခဲ့ေသာ္လည္း ေနာက္ထပ္ရာစုႏွစ္တစ္ခုအၾကာထိ ဘဂၤါေဒသအတြင္းသို႔ စစ္ဆင္ေရးမ်ားဆင္ႏြဲခဲ့ေၾကာင္း ရခိုင္ရာဇဝင္မ်ားတြင္ ေဖာ္ျပပါ႐ွိသည္၊ ထင္႐ွားေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ားမွာ ရခိုင္ဘု႐င္ စႏၵဝိဇယရာဇာ ခရစ္ (၁၇၁၀_၁၇၃၁) လက္ထက္ ဘဂၤါနယ္အတြင္း စစ္ခ်ီတိုက္ခိုက္ျခင္း နရအဘယရာဇာမင္း (ခရစ္ ၁၇၄၂_၁၇၆၁) လက္ထက္ ဘဂၤါနယ္သို႔ ဟရမားတိုက္ရန္ (harmad- ပင္လယ္ျပင္လုယက္တိုက္ခိုက္ျခင္းျပဳရန္) စစ္ခ်ီျခင္းမ်ားျဖစ္ၾကသည္၊ စစ္တေကာင္း က်ဆံုးၿပီးေနာက္ပိုင္းကာလျဖစ္သည့္ ခ႐စ္ ၁၇၇၇ ခန္႔တြင္လည္း ဘဂၤါနယ္အတြင္းသို႔ရခိုင္တို႔ဝင္ေ႐ာက္စစ္ခ်ီျခင္းႏွင့္ ကြၽန္ဖမ္းျခင္းအျဖစ္အပ်က္မ်ားကို အဂၤလိပ္မွတ္တမ္းတစ္ခုတြင္ေတြ႔ရသည္၊ သို႔ရာတြင္ မဒရာဇ္ရာဇာမင္းလက္ထက္ စစ္ေရးႏိုင္ငံေရး ေဆာင္႐ြက္ခ်က္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍ ရခိုင္႐ာဇဝင္မ်ားတြင္ ေဖာ္ျပထားသည္ကို မေတြ႔႐ေပ၊ ယခုတင္ျပမည့္အေျမာက္တြင္ ေရးထိုးထားေသာ ကမၸည္းစာအ႐ မဒရာဇ္ရာဇာမင္း လက္ထက္တြင္လည္း ဘဂၤါနယ္သို႔ရခိုင္တို႔ ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၄၁ (သကၠ႐ာဇ္ ၁၁၀၃) အတြင္းက စစ္ခ်ီခဲ့ေၾကာင္း အေထာက္ထားအသစ္ရ႐ွိပါသည္၊
မဒရာဇ္ရာဇာမင္း၏ အမတ္ေတာ္ ေသနာပတိ ဘဂၤါနယ္အတြင္းသို႔ စစ္ခ်ီရာတြင္ အသံုးျပဳခဲ့သည့္အေျမာက္ကို ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသန ျပတိုက္တြင္ ျပသထားသည္၊ ေၾကးအေျမာက္ျဖစ္ၿပီး ရခိုင္ျပည္တြင္ သြန္းလုပ္ေသာ ျပည္တြင္းျဖစ္အေျမာက္တစ္လက္ျဖစ္သည္၊ ေျမာက္ဦး ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသန ျပတိုက္နံပါတ္ (၅၃) ျဖစ္ၿပီး ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာရပ္မ်ား ေလ့လာေရးဌာန (EFEO)က မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ဤေၾကးအေျမာက္စာကို ကတ္တေလာက္နံပါတ္ (A.44) အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္၊ ဤအေျမာက္စာကို (၁) ရခိုင္ျမန္မာပ႑ိတ္ ဆရာႀကီး ဦးဦးသာထြန္း (၂) ရခိုင္သမိုင္း သုေတသီ ဦးေအာင္လွသိန္း (၃) ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသန ဦးစီးဌာန ဒုတိယၫြန္ၾကားေရးမွဴး (ၿငိမ္း) ဆရာဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္ (တက္ထြန္းနီ ) တို႔က ဖတ္႐ႈ အကၡရာ ဖလွယ္ခဲ့ၾကဖူးၿပီး ဆရာဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္က တက္ထြန္းနီ (ေျမာက္ဦး ) ကေလာင္အမည္ျဖင့္ (၁၉၈၄_၈၅) ခုႏွစ္ စစ္ေတြေကာလိပ္ ႏွစ္လည္မဂၢဇင္းတြင္ ရခိုင္အေျမာက္ႀကီးမ်ားအေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပ႐ာတြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည္၊
အေျမာက္ေပၚတြင္ စာငါးေၾကာင္းေရးထိုးပါ႐ွိၿပီး အေျမာက္ေပၚမွ စာမ်ားကို ဤေဆာင္းပါးတြင္ ေအာက္ပါအတိုင္း ဖတ္႐ႈေဖာ္ျပပါသည္၊ ထိုသို႔ဖတ္႐ႈ႐ာတြင္ ဆရာႀကီး ဦးဦးသာထြန္း ဆရာ ဦးေအာင္လွသိန္း ဆရာ ဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္တို္႔၏ ဖတ္႐ႈေဖာ္ျပခ်က္မ်ားကို အေျချပဳလ်က္ ထပ္ဆင့္ျပန္လည္ဖတ္႐ႈတင္ျပျခင္းသာျဖစ္ၿပီး ေဖာ္ျပပါ ဆရာႀကီးမ်ား ကနဦး ဖတ္႐ႈသုေတသနျပဳခဲ့ၾကသည့္ေက်းဇူးေၾကာင့္သာ က်ေတာ့္အေနျဖင့္ ယခုကဲ့သို႔ တင္ျပႏိုင္ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္းကိုလည္း အေလးအနက္တင္ျပလိုက္ပါသည္၊
ေအာက္ေဖာ္ျပပါ ေၾကးအေျမာက္စာ ဖတ္႐ႈမႈတြင္ ဆရာႀကီး (၁) (၃)တို႔၏ဖတ္႐ႈမႈႏွင့္ စာေၾကာင္းေရ ၁ တြင္ စာလံုး ႏွစ္လံုးခန္႔ စာေၾကာင္းေရ ၄ တြင္ စာလံုး ႏွစ္လံုးခန္႔ ဆရာႀကီး (၂) ဖတ္႐ႈမႈႏွင့္ စာေၾကာင္းေ႐ ၂ တြင္ စာလံုး သံုးလံုးခန္႔ စာေၾကာင္းေရ ၃ တြင္ စာလံုးတစ္လံုးခန္႔ စာေၾကာင္းေရ ၄ တြင္ စာလံုးတစ္လံုးခန္႔ ကြဲလြဲစြာ ဖတ္႐ႈတင္ျပထားပါသည္၊ ဥပမာအားျဖင့္ ေဖာ္ျပရလွ်င္ `သွ်င္´ (ဟထိုးပါ)ႏွင့္ `သ်င္´ (ဟထိုးမပါ) `စစ္တေကာင္း´ `စစ္ ၁ ေဂါင္း´ `ႁဂြတ္လွည္´ `ႁဂြတ္လည္´ `သတ္႐သွ္´ `သတ္၍ရသွ္´
ကဲ့သို႔ေသာကြဲလြဲခ်က္မ်ားျဖစ္ပါသည္၊
၁။ သ ကၠ ရာ ဇ္ ၁ ၁ ၀ ၃ ခု ေရႊ န န္ သ ခင္ သ်င္
ဘ ဝ သ်င္ မ ဒ ရာဇ္ရာ
၂။ ဇာ က သွ္ အ မ ေ တာ္ ေ သ နာ ပ တိ ကိုဝ္ လႊတ္၍ စစ္ ၁ ေဂါင္
၃။ ကို ဝ္ မ် က္ ေ တာ္ ထုပ္ ေ သ့ာ ခါ ဒ ဂါ (က) စစ္ ကု လာ သ္ွ သင္ေဘာ
၄။ ႁဂြ တ္ လည္ က်င္ ေ (ရ) တ က္ ေ တာ င္ တ တ္ ကိုဝ္ သတ္ ၍ရသူ အ န
၅။ က္ ေျပာင္
ေခတ္သစ္အေရးသားျဖင့္ ျပန္လည္ေရးသားတင္ျပပါက `` သကၠရာဇ္ ၁၁၀၃ ခု (ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၄၁ ခန္႔) ေ႐ႊနန္းသခင္ အသွ်င္ ဘဝသွ်င္ မဒရာဇ္ ရာဇာသည္ အမတ္ေတာ္ ေသနာပတိကို လႊတ္၍ စစ္တေကာင္းကို အမ်က္ေတာ္ထြက္ေသာအခါ ဒါကာက စစ္ကုလားသည့္ သေဘၤာႁဂြတ္ေလွက်င္ ေရတပ္ ေတာင္တပ္ကို သတ္၍ရသည့္ လက္နက္ ေျပာင္း´´ ဟူ၍ျဖစ္ပါသည္၊(ႁဂြတ္ေလွ ghurab ရြက္တိုင္ ၂ ခုတပ္ စစ္ေလွ စစ္သေဘၤာ လက္နက္ေျပာင္း_အေျမာက္)၊
(ဂ) ဓညဝတီသိမ္း႐ အေျမာက္မ်ား
ဓညဝတီသိမ္းရအေျမာက္ဆိုသည္မွာ ဓညဝတီ ရခိုင္ျပည္မွ သိမ္းပိုက္႐႐ွိေသာ အေျမာက္မ်ားကိုဆိုလိုပါသည္၊ ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၈၅ တြင္ ဓညဝတီ ႐ခိုင္ျပည္ကို ျမန္မာတို႔ သိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ ရခိုင္ဘု႐င္တို႔၏ ေျမာက္ဦးေခတ္ နိဂံုးခ်ဳပ္ခဲ့သည္၊ ဓညဝတီသိမ္း႐အေျမာက္ကဲ့သို႔ပင္ ဒြါ႐ာဝတီသိမ္း႐ အေျမာက္မ်ားကိုလည္းေတြ႔႐သည္၊ ဒြါရာဝတီသိမ္း႐ အေျမာက္မ်ားေပၚ႐ွိ ေ႐းထိုးႏွစ္မ်ားမွာ ဒြါရာဝတီမည္ေသာ ယိုးဒယားျပည္ကို ျမန္မာဘုရင္တို႔ က်ဳးေက်ာ္သည့္ ခုႏွစ္မ်ားႏွင့္သာ တိုက္ဆိုင္ေနသည္ကိုေတြ႔႐သျဖင့္ အဆိုပါ အေျမာက္မ်ားသည္ ရခိုင္ ဒြါရာဝတီ (သံတြဲ) ႏွင့့္ သက္ဆိုင္မႈ မ႐ွိလွပါ၊
ယခုအခ်ိန္ထိ ဓညဝတီသိမ္း႐ အေျမာက္သံုးလက္ ေတြ႔႐ွိထားပါသည္၊ အေျမာက္မ်ားတြင္ ေရးထိုးထားသည့္ ကမၸည္းစာအရ ရခိုင္တို႔ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္ က်ဆံုးခ်ိန္ကို အတိအက်သိ႐ွိႏိုင္သည္၊ ဓညဝတီ ရခိုင္ျပည္ကို သိမ္းပိုက္ရ႐ွိခ်ိန္ကို သကၠရာဇ္ ၁၁၄၆ ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္ ၇ ရက္ စေနေန႔ ညဥ့္ ၄ ခ်က္တီးေက်ာ္ ၁ နာရီ ဟု ခုႏွစ္ လ ရက္ အခ်ိန္ နာရီႏွင့္တကြ အေျမာက္အားလံုးက တညီတၫြတ္တည္း ေဖာ္ျပၾကပါသည္၊
(ဂ-၁) ဓညဝတီသိမ္း႐ စာတန္းပါ စေကာ့တလန္ေရာက္ ရခိုင္ျပည္သံုး အေျမာက္
ဤအေျမာက္ကို ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံ စေကာ့တလန္နယ္ အီဒင္ဘာရာၿမိဳ႕႐ွိ ေကာလ္တန္ ေတာင္ကုန္းေပၚတြင္ ေတြ႔ရသည္၊ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာရပ္မ်ား ေလ့လာေရးဌာန (EFEO)က မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ဤေၾကးအေျမာက္စာကို ကတ္တေလာက္နံပါတ္ (A.233)အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားသည္၊ ဤအေျမာက္အေၾကာင္းကို ရခိုင္သမိုင္းပညာ႐ွင္ ဆရာမႀကီး ေဒၚၾကန္က အေဝးေရာက္ ျမန္မာအေျမာက္ ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္ မတ္လထုတ္ ကေနာင္ စက္မႈစီးပြားဂ်ာနယ္တြင္ ခရီးသြားမွတ္တမ္းအသြင္ေဆာင္သည့္ ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္ေရးသားဖူးပါသည္၊
အေျမာက္ကို စပိန္ႏိုင္ငံဘု႐င္ စတုတၳေျမာက္ ဖိလစ္ (၁၆၀၅_၁၆၆၅)လက္ထက္ Royal Arms of Spain တြင္ သြန္းလုပ္သည္ဟု ယူဆရၿပီး အေျမာက္ေပၚတြင္ ခ႐စ္ ၁၆၂၄ ဟု ေရးထိုးပါ႐ွိသည္၊ အေျမာက္သြန္းလုပ္ႏွစ္သည္ ရခိုင္တြင္ သီရိသုဓမၼရာဇာဘုရင္ ထီးနန္းစိုးစံခ်ိန္ (ခရစ္ ၁၆၂၂_၁၆၃၈)လက္ထက္အတြင္း က်ေရာက္လ်က္႐ွိေနသည္၊ ရခိုင္ဘု႐င္သည္ ဤအေျမာက္ကို ေပၚတူဂီ ေရေၾကာင္းသြားလာသူမ်ားထံမွတစ္ဆင့္ ႐႐ွိပိုင္ဆိုင္ခဲ့သည္ဟု ယူဆရၿပီး သီရိသုဓမၼရာဇာ လက္ထက္တြင္ အသံုးျပဳခဲ့ပါက ရခိုင္ျပည္သံုး ေခတ္အမီဆံုး ဥေရာပထုတ္ အေျမာက္လက္နက္တစ္ခု ျဖစ္ဖြယ္ ႐ွိပါသည္၊ ခရစ္ ၁၇၈၅ ခုႏွစ္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္ က်ဆံုးခ်ိန္တြင္ ဤအေျမာက္ကို ျမန္မာတပ္မ်ားက သိမ္းပိုက္႐႐ွိသည္၊ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ အထက္ျမန္မာျပည္ကို ၿဗိတိသွ်တို႔ သိမ္းပိုက္ၿပီးေသာအခါ ဤအေျမာက္ကို စေကာ့တလန္နယ္ အီဒင္ဘာရာၿမိဳ႕သို႔ ၿဗိတိသွ်တို႔က သယ္ယူသြားၾကသည္၊ အေျမာက္ေပၚတြင္ ရခိုင္ျပည္မွ သိမ္းပိုက္႐႐ွိသည့္ အထိမ္းမွတ္အျဖစ္ ေရးထိုးထားသည့္ (၁၁၄၆ ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္ ၇ ရက္ေန႔ ၀ေန႔ (စေနေန႔) ည ၄ ခ်က္တီးေက်ာ္ တစ္နာရီတြင္ ဓညဝတီသိမ္း႐)ဟု ျမန္မာဘာသာ စာတစ္ေၾကာင္းပါ႐ွိသည္၊
(မွတ္ခ်က္ ၁ ေန႔ _တနဂၤေႏြ
၂ လာ _တနလၤာ
၆ ၾကာ _ေသာၾကာ
၀ေန႔_စေန)
(ဂ-၂) ဓညဝတီသိမ္း႐ စာတန္းပါ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာမွ သိမ္းပိုက္ရ႐ွိသည့္ မဂို အေျမာက္
ဤအေျမာက္အေၾကာင္းကို ေဆာင္းပါး၏အစပိုင္း အပိုဒ္ခြဲ(က) တြင္ တင္ျပခဲ့ၿပီးျဖစ္ပါသည္၊ မူလက မဂိုတို႔ အသံုးျပဳခဲ့သည့္အေျမာက္ႀကီးျဖစ္ၿပီး ရခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာကို ခရစ္ႏွစ္ ၁၆၂၆ တြင္ သိမ္းပိုက္စဥ္က ရ႐ွိခဲ့ေၾကာင္းကို ရခိုင္ဘာသာျဖင့္ စာေရးထိုးပါ႐ွိသည္၊ (အေျမာက္ေပၚမွ ရခိုင္ဘာသာကမၸည္းစာကို EFEO ကတ္တေလာက္နံပါတ္ A.253 အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္၊)
၁၇၈၅ ခု ႐ခိုင္ျပည္က်ဆံုးေသာအခါ ဤအေျမာက္ကို ျမန္မာတပ္မ်ားက ျမန္မာမင္းေနျပည္ေတာ္သို႔တစ္ဖန္ သိမ္းပိုက္သြားၾကၿပီး အေျမာက္ေပၚတြင္ ဓညဝတီ ရခိုင္ျပည္မွ သိမ္းပိုက္ရ႐ွိေၾကာင္း မွတ္နမ္းတင္ၾကသည္၊ ၁၈၈၅ ခု တတိယ အဂၤလိပ္ ျမန္မာစစ္အၿပီး အထက္ျမန္မာျပည္ကို ၿဗိတိသွ်တို႔ သိမ္းပိုက္ၿပီးခ်ိန္တြင္ ဤအေျမာက္ကို အိႏၵိယႏိုင္ငံ မဒရပ္ၿမိဳ႕ကို ၿဗိတိသွ်တို႔က ယူေဆာင္သြားၾကျပန္သည္၊ အေျမာက္ေပၚမွ ဓညဝတီသိမ္း႐ ျမန္မာဘာသာ ကမၸည္းေရးထိုးခ်က္ကို ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာ႐ပ္မ်ားေလ့လာေရးဌာန (EFEO) မွ မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ကတ္တေလာက္နံပါတ္ (A.254 ) အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္၊ စာသံုးေၾကာင္းပါ႐ိွၿပီး ေအာက္ပါအတိုင္း ဖတ္႐ႈႏိုင္သည္၊
၁။ ၁၁၄၆ ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္
၂။ ၇ ရက္ ၀ေန ည ၄ ခ်က္တီးေက်ာ္
၃။ ၁ နာရီတြင္ ဓညဝတီ သိမ္းရ
(ဂ-၃) ဓညဝတီသိမ္း႐ စာတန္းပါ ေနျပည္ေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္ေရာက္ ရခိုင္ျပည္သံုး အေျမာက္
ဤအေျမာက္ကို ယခုအခါ ေနျပည္ေတာ္႐ွိ တပ္မေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္တြင္ ျပသထားသည္ကိုေတြ႔႐ၿပီး ဥေရာပတိုက္ထုတ္ ေခတ္မီေၾကးအေျမာက္ျဖစ္ပါသည္၊ အေဝးေရာက္ ျမန္မာအေျမာက္ ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္ ကေနာင္ စက္မႈစီးပြားဂ်ာနယ္ပါ ဆရာမႀကီး ေဒၚၾကန္၏ စေကာ့တလန္ေရာက္ ႐ခိုင္ျပည္သံုးအေျမာက္အေၾကာင္းေရးသားထားသည့္ေဆာင္းပါးတြင္ စေကာ့တလန္ေရာက္ အေျမာက္ႏွင့္အလားတူသည့္ အေျမာက္တစ္လက္ တပ္မေတာ္ေမာ္ကြန္းတိုက္တြင္ ႐ွိေၾကာင္း ေရးသားပါ႐ွိသည္၊ တပ္မေတာ္ စစ္သမိုင္းျပတိုက္ကို ေနျပည္ေတာ္သို႔ မေျပာင္းေရႊ႕မီအခ်ိန္ထိ ဤအေျမာက္မွာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕႐ွိ တပ္မေတာ္ စစ္သမိုင္းျပတိုက္တြင္ တည္႐ွိခဲ့ပါသည္၊ ဆရာမႀကီး ေဒၚၾကန္၏ ေဖာ္ျပခ်က္ကို ေထာက္႐ႈ၍ အဆိုပါ အေျမာက္မွာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ တပ္မေတာ္ေမာ္ကြန္းတိုက္မွ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ တပ္မေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္ ထိုမွတဖန္ ေနျပည္ေတာ္ တပ္မေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္သို႔ အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းေရႊ႕ခဲ့သည္ဟု ယူဆရပါသည္၊ အေျမာက္တြင္ စာႏွစ္ေၾကာင္း ေ႐းထိုးပါ႐ွိၿပီး အေျမာက္စာကို ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာ႐ပ္မ်ားေလ့လာေရးဌာန (EFEO) မွ မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ကတ္တေလာက္နံပါတ္ (A.252 ) အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္၊
၁။ ၁၁၄၆ ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္ ၇ ရက္ ၀ေန ည
၂။ ၄ ခ်က္တီးေက်ာ္ ၁ နာရီတြင္ ဓညဝတီသိမ္းရ
ေျမာက္ဦးေခတ္တေလ်ာက္ ရခိုင္ျပည္တြင္ အသံုးျပဳခဲ့ေသာ အေျမာက္မ်ားႏွင့္ အေျမာက္ေပၚတြင္ေရးထိုးထားေသာ ကမၸည္းစာမ်ားအေၾကာင္းကို အထက္တြင္တင္ျပခဲ့ပါသည္၊ ရခိုင္ဘုရင္တို႔သည္ ေခတ္မီအေျမာက္လက္နက္မ်ားကို ျပည္ပမွ တင္သြင္းအသံုးျပဳခဲ့ၾကသကဲ့သို႔ ကိုယ္တိုင္လည္း ျပည္တြင္းတြင္ ထုတ္လုပ္သံုးစြဲခဲ့ၾကသည္ကို ေတြ႔ရသည္၊ သံအေျမာက္မ်ားကို သြန္းလုပ္ရန္အတြက္ သံ႐ိုင္းကို အိႏၵိယႏိုင္ငံမွ တင္သြင္းခဲ့ၿပီး ရခိုင္ျပည္အတြင္းတြင္ သံခ်က္လုပ္ရာ သံေထာင္နည္မ်ား တည္ေထာင္ကာ သံခ်က္လုပ္ အေျမာက္သြန္းခဲ့ၾကသည္၊ ေၾကးအေျမာက္အမ်ားကိုလည္း ကိုယ္တိုင္သြန္းလုပ္ အသံုးျပဳၾကသည္၊
ထိုနည္းတူစြာ မဂိုတို႔သည္ ရခိုင္႐န္မွ ကာကြယ္႐န္ သီးသန္ ့ဦးတည္ခ်က္ျဖင့္ အေျမာက္ႀကီးမ်ား သြန္းလုပ္ အသံုးျပဳခဲ့ေၾကာင္းကိုလည္း မွတ္တမ္းမ်ားက ျပဆိုသည္၊ အဆိုပါ အေျမာက္ႀကီးအခ်ိဳ႕ကို ဒါကာၿမိဳ႕တြင္ ယေန႔တိုင္ ေတြ႔ျမင္ႏိုင္ပါေသးသည္၊
ယခုတင္ျပခဲ့သည့္ ရခိုင္ျပည္သံုးအေျမာက္မ်ားႏွင့္ ယင္းတို႔အေပၚ ေရးထိုးထားသည့္စာေပမ်ားကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ ရခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာ လက္ထက္တြင္ ဒါကာကိုေအာင္ႏိုင္ခဲ့ျခင္းအေပၚ ေခတ္ၿပိဳင္အေထာက္အထားအျဖစ္ အတည္ျပဳႏိုင္ျခင္း ရခိုင္႐ာဇဝင္မ်ားတြင္ ေဖာ္ျပမပါ႐ွိေသာ ရခိုင္ဘုရင္ မဒရာဇ္ရာဇာလက္ထက္အတြင္းက စစ္တေကာင္းသို႔ ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ျခင္းအေၾကာင္းကို မူရင္းအေထာက္အထားအျဖစ္ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ျခင္း ဓညဝတီ ရခိုင္ျပည္က်ဆံုးခဲ့ေသာ ခုႏွစ္ လ ႐က္ အခ်ိန္အတိက်ကို ေခတ္ၿပိဳင္မူ႐င္းအေထာက္ထားမ်ားမွေန၍ ေဖာ္ထုတ္တင္ျပႏိုင္ျခင္း စသည့္ သမိုင္းဆိုင္႐ာ အခ်က္အလက္သစ္မ်ားကို႐႐ွိေစပါသည္၊
႐ခိုင္သမိုင္းဆိုင္ရာ ေက်ာက္စာ ကမၸည္းစာမ်ားကို စတင္စုေဆာင္းေဖာ္ထုတ္ ေလ့လာဖတ္႐ႈခဲ့ေသာ ရခိုင္ ျမန္မာ ပ႑ိတ္ ဆရာႀကီး ဦးဦးသာထြန္းႏွင့္တစ္ကြ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာမ်ားကို ကနဦး ဖတ္႐ႈသုေတသနျပဳခဲ့ၾကသည့္ ဆရာဦးေအာင္လွသိန္း ဆရာ ဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္ႏွင့္ ဆရာေတာ္ ႐မၼာဝတီ ပညာစာ႐တို႔ကို ဤေဆာင္းပါးျဖင့္ဂါရဝျပဳပါသည္။ (ေက်ာ္မင္းထင္)
ရခိုင္မဂၢဇင္းမွကူးယူေဖာ္ျပပါသည္
ေျမာက္ဦး ေ႐ွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈနယ္ေျမ
Photos_Credit
အ
_ေက်ာ္မင္းထင္_
ခ႐စ္ႏွစ္ ၁၄၃၀ မွ ၁၇၈၅ အထိ ထြန္းကားခဲ့ေသာ ေျမာက္ဦးေခတ္ကို ေယဘုယ်အားျဖင့္ အပိုင္းသံုးပိုင္းခြဲျခားေလ့႐ွိၾကသည္၊ ေျမာက္ဦးတည္ေထာင္ေသာ ၁၄၃၀ မွ ၁၅၃၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားအထိကို ပထမေျမာက္ဦးေခတ္ တန္ခိုးထြားခ်ိန္ျဖစ္သည့္ ၁၅၃၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားမွ ၁၆၃၈ အထိကို ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္ႏွင့္ ၁၆၃၈ မွ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္က်ဆံုးခ်ိန္ျဖစ္သည့္ ၁၇၈၅ အထိကို တတိယေျမာက္ဦးေခတ္အျဖစ္ ေယဘုယ်သတ္မွတ္ၾကပါသည္၊
ပထမေျမာက္ဦးေခတ္ကာလသည္ တိုင္းျပည္ထူေထာင္ဆဲကာလျဖစ္ၿပီး ႐ခိုင္ျပည္ႏွင့္ နယ္ခ်င္းထိစပ္ေနသည့္ ဘဂၤါေဒသအား ရခိုင္ဘု႐င္တို႔ ႐ံဖန္ရံခါ တိုက္ခိုက္မႈမ်ား႐ွိခဲ့ေသာ္လည္း ကာလ႐ွည္ၾကာစြာ နယ္ေျမသိမ္းပိုက္မႈမ်ား မျပဳလုပ္ႏိုင္ခဲ့ေပ၊ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ မင္းဗာဘု႐င္၏ ဘဂၤါေဒသ စစ္တေကာင္းနယ္အား နယ္ေျမခ်ဲ႕ထြင္ ပိုင္စိုးျခင္းႏွင့္အတူ ႐ခိုင္ဘု႐င္ႏိုင္ငံသည္ တန္ခိုးႀကီးထြားခဲ့ပါသည္၊ ဤဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ ေပၚတူဂီမ်ားႏွင့္ ထိေတြ႔ဆက္ဆံခဲ့ၿပီး ဥေရာပ၏ေခတ္ေပၚလက္နက္မ်ားကို ရ႐ွိခဲ့ကာ ေခတ္မီကာကြယ္ေ႐းနည္းစနစ္မ်ားအပါအဝင္ ေခတ္မီခံတပ္တည္ေဆာက္ေ႐း နည္းပညာမ်ားကိုပါ ပိုင္ဆိုင္ခဲ့သည္၊ ဤေခတ္၏ထူးျခားခ်က္မွာ ဘဂၤါေဒသကို သိမ္းပိုက္အုပ္စိုးႏိုင္ျခင္း ျမန္မာဘု႐င္၏က်ဴးေက်ာ္စစ္ကို တြန္းလွန္ႏိုင္ျခင္းႏွင့္ ေအာက္ျမန္မာျပည္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္ေသာ ပဲခူးကိုသိမ္းပိုက္ႏိုင္ခဲ့ျခင္းပင္ျဖစ္သည္၊ ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ ႐ခိုင္၏ ႏိုင္ငံေရး စစ္ေ႐း စီးပြားေ႐းအင္အား မ်ားစြာတိုးတက္ခဲ့ပါသည္၊ တတိယေျမာက္ဦးေခတ္ ခ႐စ္ႏွစ္ ၁၆၆၆ တြင္ ႐ခိုင္ပိုင္ ဘဂၤါေသဒ၏ စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕ မဂိုလက္တြင္းသို႔က်ဆင္းသြားၿပီးေနာက္ ႐ခိုင္၏ စီးပြားေရးအင္အား ဆုတ္ယုတ္သြားခဲ့သည္၊ ထိုေနာက္ပိုင္းတြင္ ျပည္တြင္းမၿငိမ္မႈမ်ား ၾကံဳေတြ႔ျဖစ္ေပၚလာခဲ့ၿပီး ၁၇၈၅ တြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္ကို ျမန္မာဘု႐င္၏တပ္မ်ားက သိမ္းပိုက္လိုက္ျခင္းႏွင့္အတူ ရခိုင္တို႔၏ ေျမာက္ဦးေခတ္ အဆံုးသတ္ခဲ့ပါသည္၊ ဤေဆာင္းပါးတြင္ ေျမာက္ဦးေခတ္ ႐ခိုင္ဘုရင္တို႔ပိုင္ဆိုင္ အသံုးျပဳခဲ့သည့္ အေျမာက္ႀကီးမ်ားႏွင့္ အေျမာက္ေပၚတြင္ ေရးထိုးထားသည့္စာမ်ား အေၾကာင္းကို တင္ျပသြားပါမည္၊
ရခိုင္ျပည္သံုးအေျမာက္မ်ားကို ျပည္တြင္းထုတ္ႏွင့္ ႏိုင္ငံျခားျဖစ္ အေျမာက္မ်ားဟူ၍ ေယဘုယ်ခြဲျခားႏိုင္သည္၊ ႏိုင္ငံျခားျဖစ္အေျမာက္မ်ားအျဖစ္ ဥေရာပထုတ္ ေခတ္မီအေျမာက္ႏွင့္ ဘဂၤါေဒသမွ သိမ္းပိုက္႐႐ွိသည့္အေျမာက္မ်ားကိုေတြ႔ျမင္ရသည္၊႐ခိုင္တို႔ ပဲခူးကိုသိမ္းပိုက္႐ာမွရ႐ွိေသာ ယိုးဒယားအေျမာက္ႀကီးမ်ားကိုလည္းမွတ္တမ္းမ်ားတြင္ေတြ႔႐သည္၊ ရခိုင္ျပည္သံုး အေျမာက္မ်ားတြင္ ေၾကးအေျမာက္ႏွင့္ သံအေျမာက္ ႏွစ္မ်ိဳးကို အဓိကေတြ႔ရၿပီး ေျမျပင္သံုး အေျမာက္ႏွင့္ စစ္သေဘၤာသံုး အေျမာက္ဟူ၍လည္း ခြဲျခားေတြ႔ျမင္ႏိုင္ပါသည္၊
႐ခိုင္ အေျမာက္ႀကီးမ်ား အေျမာက္ဆံမ်ားကို ႐ခိုင္ျပည္နယ္တြင္း႐ွိ ျပတိုက္မ်ားတြင္ ျပသထား႐ွိသည္၊ စစ္ေတြပိြဳင့္ မႏၱေလးနန္းတြင္း တပ္မေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္ စေကာ့တလန္ျပည္ အီဒင္ဘရာၿမိဳ႕ႏွင့္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ မဒ႐ပ္ျပတိုက္တို႔တြင္ ႐ခိုင္အေျမာက္ႀကီးမ်ားကိုေတြ႔ျမင္ႏိုင္ပါသည္၊ ဤအေျမာက္ႀကီးမ်ားမွေန၍ ႐ခိုင္ဘု႐င္တို႔၏ စစ္ေ႐းစြမ္း႐ည္ကို တစ္စိတ္တစ္ေဒသ လွစ္ျပလ်က္႐ွိေနသည္ဟုလည္းဆိုႏိုင္မည္ ျဖစ္ပါသည္၊
(က) ႐ခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာမွ သိမ္းပိုက္႐႐ွိသညိ့ မဂို အေျမာက္
ဤအေျမာက္ကို ယခုအခါ အိႏၵိယႏိုင္ငံ မဒရပ္ၿမိဳ႕ (ယခုအေခၚ ခ်င္ႏိုင္းၿမိဳ႕)႐ွိ အစိုးရျပတိုက္ (The Government Museum. Chennai_
ယခင္ မဒ႐ပ္ျပတိုက္)တြင္ ျပသထား႐ွိသည္၊ မူလက မဂိုတို႔ အသံုးျပဳခဲ့သည့္ သံအေျမာက္ႀကီးျဖစ္ၿပီး ရခိုင္ဘု႐င္ သီ႐ိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာၿမိဳ႕ကို သိမ္းပိုက္စဥ္က ရ႐ွိေၾကာင္း ေ႐းထိုးထားသည့္ ရခိုင္အကၡ႐ာမွတ္တမ္း ကမၸည္းစာကို အေျမာက္ေပၚတြင္ ေတြ႔ရသည္၊ ဤအေျမာက္စာကို ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာရပ္မ်ား ေလ့လာေရးဌာန (EFEO)က မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ကတ္တေလာက္နံပါတ္( A_ 253) အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားသည္၊
ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္ ရခိုင္ဘုရင္ျဖစ္ေသာ သီ႐ိသုဓမၼရာဇာသည္ ၁၆၂၂ မွ ၁၆၃၈ အထိ ေျမာက္ဦးထီးနန္းတြင္ စိုးစံခဲ့သည္၊ ရခိုင္တြင္ သီရိသုဓမၼရာဇာ နန္းတက္ခ်ိန္တြင္ ဘဂၤါေဒသအတြင္း မဂိုတို႔၏ နန္းတြင္းေ႐းမ်ား ႐ႈပ္ေထြးလ်က္႐ွိၿပီး မဂိုဘု႐င္၏သားေတာ္ ႐ွားဂ်ဟန္က ဘဂၤါေဒသကို ပိုင္စိုးႏိုင္ရန္ ပုန္ကန္လ်က္႐ွိေနသည္၊ ၁၆၂၃ တြင္ မဂိုမင္းသား ႐ွားဂ်ဟန္သည္ ဘဂၤါေဒသ၏ မဂိုဘု႐င္ခံကိုတိုက္ခိုက္ေအာင္ႏိုင္သည္၊ ၁၆၂၄ တြင္ ရခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာသည္ ဒါကာသို႔ သံအဖြဲ႔တစ္ခုကိုေစလြတ္ခဲ့ၿပီး မဂိုဘု႐င္အား ပုန္ကန္ေနသည့္ မင္းသား ႐ွားဂ်ဟန္ဘက္မွ ရပ္တည္ေၾကာင္းျပသခဲ့သည္၊ ဒါကာသို႔ သံအဖြဲ႔မလြတ္မီ မဂိုနန္းတြင္းေရး ပဋိပကၡကာလအတြင္း ၁၆၂၃ တြင္ ရခိုင္ဘု႐င္သည္ ဘဂၤါေဒသသို႔ ဝင္ေ႐ာက္တိုက္ခိုက္ခဲ့ၿပီး ဘဂၤလီေက်းကြၽန္ သံုးေသာင္းခန္႔ကိုဖမ္းဆီးခဲ့ေၾကာင္း ဒတ္ခ်္မွတ္တမ္းမ်ားကျပဆိုသည္၊ မဂိုမင္းသား ႐ွားဂ်ဟန္သည္ ဒါကာမွေန၍ မဂိုထီးနန္းကို ရယူ႐န္ ဆက္လက္ႀကိဳးပမ္းသည္၊ ႐ွားဂ်ဟန္သည္ ဘီဟာနယ္ကို သိမ္းပိုက္ႏိုင္ေသာ္လည္း ၁၆၂၄ ေအာက္တိုဘာလအတြင္း အာဂရာတိုက္ပြဲတြင္ အေရးနိမ့္ခဲ့သည္၊ ဒါကာမွ ပုန္ကန္သူ မင္းသား ႐ွားဂ်ဟန္ ႐ႈံးနိမ့္ၿပီးေနာက္ မဂိုဘု႐င္သည္ ဒါကာတြင္႐ံုးစိုက္သည့္ ဘဂၤါေဒသဘု႐င္ခံအျဖစ္ ဂ်ဟန္ဂိရ္ကို ခန္႔အပ္သည္၊ သို႔ေသာ္ ဂ်ဟန္ဂိရ္သည္ သူ၏သားျဖစ္သူ ခန္နာဟ္ဇတ္ခန္ကို ဘဂၤါဘုရင္ခံအျဖစ္ဆက္လက္လႊဲေျပာင္း၏၊ ဤသို႔ေသာမၿငိမ္မသက္မႈမ်ားအတြင္း ရခိုင္ဘုရင္သည္ ဘဂၤါေဒသကို အႀကိမ္မ်ားစြာ ဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္ခဲ့သည္ဟု ဒတ္ခ်္မွတ္တမ္းမ်ားက ဆိုသည္၊ သီရိသုဓမၼရာဇာသည္ မဂိုပိုင္ သီရိပူရ္ကို သိမ္းပိုက္ၿပီး ဘဂၤါနယ္မွ ေက်းကြၽန္တစ္ေသာင္းခန္႔ကို ဖမ္းဆီးခဲ့ေၾကာင္း ၁၆၂၅ ဒီဇင္ဘာ ၅ ရက္ေန႔ ႐က္စြဲပါ ဒတ္ခ်္မွတ္တမ္းတစ္ခုတြင္ေတြ႔ရသည္၊ ႐ခိုင္တို႔၏ ျခိမ္းေျခာက္တိုက္ခိုက္မႈမ်ားေၾကာင့္ ဘဂၤါဘု႐င္ခံ ခန္နာဟ္ဇတ္ခန္သည္ ဒါကာတြင္႐ံုးမစိုက္ရဲေခ်၊ ထို႔ေၾကာင့္ သူ၏လက္ေထာက္ႏွစ္ဦးကိုသာ ဒါကာၿမိဳ႕ဝန္အျဖစ္ခန္႔အပ္ ရံုးစိုက္ေစခဲ့သည္၊ ၁၆၂၆ အေစာပိုင္းတြင္ ရခိုင္ဘု႐င္သည္ ဒါကာကို တိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးသည္၊ ထိုျဖစ္ရပ္ေၾကာင့္ ၁၆၂၆ ဇြန္လတြင္ ဘဂၤါဘုရင္ခံႏွင့္ သူ၏လက္ေထာက္ ဒါကာၿမိဳ႕ဝန္မ်ားကို မဂိုဘု႐င္မွ ႐ာထူးမွ ဖယ္႐ွားခဲ့သည္၊ ၁၆၂၆ ခုႏွစ္တြင္ ရခိုင္တို႔၏ ဒါကာေအာင္ပြဲကို ၁၆၂၆ ဇြန္လ ၄ ရက္ေန႔စြဲပါ ဒတ္ခ်္မွတ္တမ္းကေဖာ္ျပသည္၊ မဂိုနန္းတြင္း ရာဇဝင္တြင္မူ မဂိုတို႔၏ ဘဂၤါၿမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္ေသာ ဒါကာကို ရခိုင္တို႔ မည္သို႔မည္ပံု မီး႐ိႈးဖ်က္ဆီးၿပီး ပတ္ဝန္းက်င္ေဒသမ်ားကို လုယက္ကာ ေဒသခံမ်ားကို ေက်းကြၽန္အျဖစ္ ဖမ္းဆီးသြားေၾကာင္းမ်ားကို အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားသည္ကိုေတြ႔ရသည္၊
ယခု မဒရပ္ျပတိုက္တြင္ေတြ႔ရေသာ အေျမာက္မွာ ခရစ္ ၁၆၂၆ ခုႏွစ္ဦးပိုင္းျဖစ္သည္ ရခိုင္သကၠ႐ာဇ္ ၉၈၇ အတြင္း ရခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာကို တိုက္ခိုက္စဥ္က မဂိုတို႔ထံမွ သိမ္းပိုက္ရ႐ွိခဲ့ေသာအေျမာက္ ျဖစ္ပါသည္၊ အေျမာက္တြင္ ရခိုင္အကၡ႐ာ ရခိုင္ဘာသာျဖင့္ ေအာက္ပါအတိုင္း စာေရးထိုးထားသည္၊
၁။ ၉ ၈ ၇ ခု ဆ င္ ျဖဴ ဆ င္ နီ သ ခင္ ဩိ သု ဒါ မၼာ ရာ ဇာ ဒါ ဂ ာ ကို ႏိုင္ ၍
၂။ ရာ ေတာ္ ျပဳ သွ္ ေ ျပာ င္
ေခတ္သစ္အေရးသားျဖင့္ ေဖာ္ျပရလွ်င္
၉၈၇ ခု (ခ႐စ္ႏွစ္ ၁၆၂၅_၂၆ ခန္႔) ဆင္ျဖဴ ဆင္နီ သခင္ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာကို ႏိုင္၍ ရေတာ္ျပဳသည့္ေျပာင္း (ေျပာင္း=အေျမာက္)ဟူ၍ ျဖစ္ပါသည္၊
(ခ) ႐ခိုင္ဘု႐င္ မဒရာဇ္ရာဇာ စစ္တေကာင္းႏွင့္ ဒါကာမွ စစ္ကူကိုေခ်မႈန္းသည့္အေျမာက္
တတိယေျမာက္ဦးေခတ္ ႐ခိုင္ဘုရင္တစ္ဦးျဖစ္သည့္ မဒရာဇ္ရာဇာမင္းသည္ ခရစ္ ၁၇၃၇ မွ ၁၇၄၂ အထိ ေျမာက္ဦးထီးနန္းကို စိုးစံခဲ့သည္၊ သကၠရာဇ္ ၁၀၉၉ (ခရစ္ ၁၃၇၃) တြင္ ေရႊနန္းသခင္ မဒရာဇ္ရာဇာဘြဲ႔အမည္ျဖင့္ ဒဂၤါးသြန္းခဲ့သည္၊ ရခိုင္တို႔သည္ တတိယေျမာက္ဦးေခတ္အတြင္း ဘဂၤါေဒသ စစ္တေကာင္းနယ္အား ခရစ္ ၁၆၆၆ တြင္ မဂိုတို႔ထံ ဆံုး႐ႈံးသြားခဲ့ေသာ္လည္း ေနာက္ထပ္ရာစုႏွစ္တစ္ခုအၾကာထိ ဘဂၤါေဒသအတြင္းသို႔ စစ္ဆင္ေရးမ်ားဆင္ႏြဲခဲ့ေၾကာင္း ရခိုင္ရာဇဝင္မ်ားတြင္ ေဖာ္ျပပါ႐ွိသည္၊ ထင္႐ွားေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ားမွာ ရခိုင္ဘု႐င္ စႏၵဝိဇယရာဇာ ခရစ္ (၁၇၁၀_၁၇၃၁) လက္ထက္ ဘဂၤါနယ္အတြင္း စစ္ခ်ီတိုက္ခိုက္ျခင္း နရအဘယရာဇာမင္း (ခရစ္ ၁၇၄၂_၁၇၆၁) လက္ထက္ ဘဂၤါနယ္သို႔ ဟရမားတိုက္ရန္ (harmad- ပင္လယ္ျပင္လုယက္တိုက္ခိုက္ျခင္းျပဳရန္) စစ္ခ်ီျခင္းမ်ားျဖစ္ၾကသည္၊ စစ္တေကာင္း က်ဆံုးၿပီးေနာက္ပိုင္းကာလျဖစ္သည့္ ခ႐စ္ ၁၇၇၇ ခန္႔တြင္လည္း ဘဂၤါနယ္အတြင္းသို႔ရခိုင္တို႔ဝင္ေ႐ာက္စစ္ခ်ီျခင္းႏွင့္ ကြၽန္ဖမ္းျခင္းအျဖစ္အပ်က္မ်ားကို အဂၤလိပ္မွတ္တမ္းတစ္ခုတြင္ေတြ႔ရသည္၊ သို႔ရာတြင္ မဒရာဇ္ရာဇာမင္းလက္ထက္ စစ္ေရးႏိုင္ငံေရး ေဆာင္႐ြက္ခ်က္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍ ရခိုင္႐ာဇဝင္မ်ားတြင္ ေဖာ္ျပထားသည္ကို မေတြ႔႐ေပ၊ ယခုတင္ျပမည့္အေျမာက္တြင္ ေရးထိုးထားေသာ ကမၸည္းစာအ႐ မဒရာဇ္ရာဇာမင္း လက္ထက္တြင္လည္း ဘဂၤါနယ္သို႔ရခိုင္တို႔ ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၄၁ (သကၠ႐ာဇ္ ၁၁၀၃) အတြင္းက စစ္ခ်ီခဲ့ေၾကာင္း အေထာက္ထားအသစ္ရ႐ွိပါသည္၊
မဒရာဇ္ရာဇာမင္း၏ အမတ္ေတာ္ ေသနာပတိ ဘဂၤါနယ္အတြင္းသို႔ စစ္ခ်ီရာတြင္ အသံုးျပဳခဲ့သည့္အေျမာက္ကို ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသန ျပတိုက္တြင္ ျပသထားသည္၊ ေၾကးအေျမာက္ျဖစ္ၿပီး ရခိုင္ျပည္တြင္ သြန္းလုပ္ေသာ ျပည္တြင္းျဖစ္အေျမာက္တစ္လက္ျဖစ္သည္၊ ေျမာက္ဦး ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသန ျပတိုက္နံပါတ္ (၅၃) ျဖစ္ၿပီး ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာရပ္မ်ား ေလ့လာေရးဌာန (EFEO)က မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ဤေၾကးအေျမာက္စာကို ကတ္တေလာက္နံပါတ္ (A.44) အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္၊ ဤအေျမာက္စာကို (၁) ရခိုင္ျမန္မာပ႑ိတ္ ဆရာႀကီး ဦးဦးသာထြန္း (၂) ရခိုင္သမိုင္း သုေတသီ ဦးေအာင္လွသိန္း (၃) ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသန ဦးစီးဌာန ဒုတိယၫြန္ၾကားေရးမွဴး (ၿငိမ္း) ဆရာဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္ (တက္ထြန္းနီ ) တို႔က ဖတ္႐ႈ အကၡရာ ဖလွယ္ခဲ့ၾကဖူးၿပီး ဆရာဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္က တက္ထြန္းနီ (ေျမာက္ဦး ) ကေလာင္အမည္ျဖင့္ (၁၉၈၄_၈၅) ခုႏွစ္ စစ္ေတြေကာလိပ္ ႏွစ္လည္မဂၢဇင္းတြင္ ရခိုင္အေျမာက္ႀကီးမ်ားအေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပ႐ာတြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည္၊
အေျမာက္ေပၚတြင္ စာငါးေၾကာင္းေရးထိုးပါ႐ွိၿပီး အေျမာက္ေပၚမွ စာမ်ားကို ဤေဆာင္းပါးတြင္ ေအာက္ပါအတိုင္း ဖတ္႐ႈေဖာ္ျပပါသည္၊ ထိုသို႔ဖတ္႐ႈ႐ာတြင္ ဆရာႀကီး ဦးဦးသာထြန္း ဆရာ ဦးေအာင္လွသိန္း ဆရာ ဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္တို္႔၏ ဖတ္႐ႈေဖာ္ျပခ်က္မ်ားကို အေျချပဳလ်က္ ထပ္ဆင့္ျပန္လည္ဖတ္႐ႈတင္ျပျခင္းသာျဖစ္ၿပီး ေဖာ္ျပပါ ဆရာႀကီးမ်ား ကနဦး ဖတ္႐ႈသုေတသနျပဳခဲ့ၾကသည့္ေက်းဇူးေၾကာင့္သာ က်ေတာ့္အေနျဖင့္ ယခုကဲ့သို႔ တင္ျပႏိုင္ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္းကိုလည္း အေလးအနက္တင္ျပလိုက္ပါသည္၊
ေအာက္ေဖာ္ျပပါ ေၾကးအေျမာက္စာ ဖတ္႐ႈမႈတြင္ ဆရာႀကီး (၁) (၃)တို႔၏ဖတ္႐ႈမႈႏွင့္ စာေၾကာင္းေရ ၁ တြင္ စာလံုး ႏွစ္လံုးခန္႔ စာေၾကာင္းေရ ၄ တြင္ စာလံုး ႏွစ္လံုးခန္႔ ဆရာႀကီး (၂) ဖတ္႐ႈမႈႏွင့္ စာေၾကာင္းေ႐ ၂ တြင္ စာလံုး သံုးလံုးခန္႔ စာေၾကာင္းေရ ၃ တြင္ စာလံုးတစ္လံုးခန္႔ စာေၾကာင္းေရ ၄ တြင္ စာလံုးတစ္လံုးခန္႔ ကြဲလြဲစြာ ဖတ္႐ႈတင္ျပထားပါသည္၊ ဥပမာအားျဖင့္ ေဖာ္ျပရလွ်င္ `သွ်င္´ (ဟထိုးပါ)ႏွင့္ `သ်င္´ (ဟထိုးမပါ) `စစ္တေကာင္း´ `စစ္ ၁ ေဂါင္း´ `ႁဂြတ္လွည္´ `ႁဂြတ္လည္´ `သတ္႐သွ္´ `သတ္၍ရသွ္´
ကဲ့သို႔ေသာကြဲလြဲခ်က္မ်ားျဖစ္ပါသည္၊
၁။ သ ကၠ ရာ ဇ္ ၁ ၁ ၀ ၃ ခု ေရႊ န န္ သ ခင္ သ်င္
ဘ ဝ သ်င္ မ ဒ ရာဇ္ရာ
၂။ ဇာ က သွ္ အ မ ေ တာ္ ေ သ နာ ပ တိ ကိုဝ္ လႊတ္၍ စစ္ ၁ ေဂါင္
၃။ ကို ဝ္ မ် က္ ေ တာ္ ထုပ္ ေ သ့ာ ခါ ဒ ဂါ (က) စစ္ ကု လာ သ္ွ သင္ေဘာ
၄။ ႁဂြ တ္ လည္ က်င္ ေ (ရ) တ က္ ေ တာ င္ တ တ္ ကိုဝ္ သတ္ ၍ရသူ အ န
၅။ က္ ေျပာင္
ေခတ္သစ္အေရးသားျဖင့္ ျပန္လည္ေရးသားတင္ျပပါက `` သကၠရာဇ္ ၁၁၀၃ ခု (ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၄၁ ခန္႔) ေ႐ႊနန္းသခင္ အသွ်င္ ဘဝသွ်င္ မဒရာဇ္ ရာဇာသည္ အမတ္ေတာ္ ေသနာပတိကို လႊတ္၍ စစ္တေကာင္းကို အမ်က္ေတာ္ထြက္ေသာအခါ ဒါကာက စစ္ကုလားသည့္ သေဘၤာႁဂြတ္ေလွက်င္ ေရတပ္ ေတာင္တပ္ကို သတ္၍ရသည့္ လက္နက္ ေျပာင္း´´ ဟူ၍ျဖစ္ပါသည္၊(ႁဂြတ္ေလွ ghurab ရြက္တိုင္ ၂ ခုတပ္ စစ္ေလွ စစ္သေဘၤာ လက္နက္ေျပာင္း_အေျမာက္)၊
(ဂ) ဓညဝတီသိမ္း႐ အေျမာက္မ်ား
ဓညဝတီသိမ္းရအေျမာက္ဆိုသည္မွာ ဓညဝတီ ရခိုင္ျပည္မွ သိမ္းပိုက္႐႐ွိေသာ အေျမာက္မ်ားကိုဆိုလိုပါသည္၊ ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၈၅ တြင္ ဓညဝတီ ႐ခိုင္ျပည္ကို ျမန္မာတို႔ သိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ ရခိုင္ဘု႐င္တို႔၏ ေျမာက္ဦးေခတ္ နိဂံုးခ်ဳပ္ခဲ့သည္၊ ဓညဝတီသိမ္း႐အေျမာက္ကဲ့သို႔ပင္ ဒြါ႐ာဝတီသိမ္း႐ အေျမာက္မ်ားကိုလည္းေတြ႔႐သည္၊ ဒြါရာဝတီသိမ္း႐ အေျမာက္မ်ားေပၚ႐ွိ ေ႐းထိုးႏွစ္မ်ားမွာ ဒြါရာဝတီမည္ေသာ ယိုးဒယားျပည္ကို ျမန္မာဘုရင္တို႔ က်ဳးေက်ာ္သည့္ ခုႏွစ္မ်ားႏွင့္သာ တိုက္ဆိုင္ေနသည္ကိုေတြ႔႐သျဖင့္ အဆိုပါ အေျမာက္မ်ားသည္ ရခိုင္ ဒြါရာဝတီ (သံတြဲ) ႏွင့့္ သက္ဆိုင္မႈ မ႐ွိလွပါ၊
ယခုအခ်ိန္ထိ ဓညဝတီသိမ္း႐ အေျမာက္သံုးလက္ ေတြ႔႐ွိထားပါသည္၊ အေျမာက္မ်ားတြင္ ေရးထိုးထားသည့္ ကမၸည္းစာအရ ရခိုင္တို႔ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္ က်ဆံုးခ်ိန္ကို အတိအက်သိ႐ွိႏိုင္သည္၊ ဓညဝတီ ရခိုင္ျပည္ကို သိမ္းပိုက္ရ႐ွိခ်ိန္ကို သကၠရာဇ္ ၁၁၄၆ ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္ ၇ ရက္ စေနေန႔ ညဥ့္ ၄ ခ်က္တီးေက်ာ္ ၁ နာရီ ဟု ခုႏွစ္ လ ရက္ အခ်ိန္ နာရီႏွင့္တကြ အေျမာက္အားလံုးက တညီတၫြတ္တည္း ေဖာ္ျပၾကပါသည္၊
(ဂ-၁) ဓညဝတီသိမ္း႐ စာတန္းပါ စေကာ့တလန္ေရာက္ ရခိုင္ျပည္သံုး အေျမာက္
ဤအေျမာက္ကို ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံ စေကာ့တလန္နယ္ အီဒင္ဘာရာၿမိဳ႕႐ွိ ေကာလ္တန္ ေတာင္ကုန္းေပၚတြင္ ေတြ႔ရသည္၊ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာရပ္မ်ား ေလ့လာေရးဌာန (EFEO)က မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ဤေၾကးအေျမာက္စာကို ကတ္တေလာက္နံပါတ္ (A.233)အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားသည္၊ ဤအေျမာက္အေၾကာင္းကို ရခိုင္သမိုင္းပညာ႐ွင္ ဆရာမႀကီး ေဒၚၾကန္က အေဝးေရာက္ ျမန္မာအေျမာက္ ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္ မတ္လထုတ္ ကေနာင္ စက္မႈစီးပြားဂ်ာနယ္တြင္ ခရီးသြားမွတ္တမ္းအသြင္ေဆာင္သည့္ ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္ေရးသားဖူးပါသည္၊
အေျမာက္ကို စပိန္ႏိုင္ငံဘု႐င္ စတုတၳေျမာက္ ဖိလစ္ (၁၆၀၅_၁၆၆၅)လက္ထက္ Royal Arms of Spain တြင္ သြန္းလုပ္သည္ဟု ယူဆရၿပီး အေျမာက္ေပၚတြင္ ခ႐စ္ ၁၆၂၄ ဟု ေရးထိုးပါ႐ွိသည္၊ အေျမာက္သြန္းလုပ္ႏွစ္သည္ ရခိုင္တြင္ သီရိသုဓမၼရာဇာဘုရင္ ထီးနန္းစိုးစံခ်ိန္ (ခရစ္ ၁၆၂၂_၁၆၃၈)လက္ထက္အတြင္း က်ေရာက္လ်က္႐ွိေနသည္၊ ရခိုင္ဘု႐င္သည္ ဤအေျမာက္ကို ေပၚတူဂီ ေရေၾကာင္းသြားလာသူမ်ားထံမွတစ္ဆင့္ ႐႐ွိပိုင္ဆိုင္ခဲ့သည္ဟု ယူဆရၿပီး သီရိသုဓမၼရာဇာ လက္ထက္တြင္ အသံုးျပဳခဲ့ပါက ရခိုင္ျပည္သံုး ေခတ္အမီဆံုး ဥေရာပထုတ္ အေျမာက္လက္နက္တစ္ခု ျဖစ္ဖြယ္ ႐ွိပါသည္၊ ခရစ္ ၁၇၈၅ ခုႏွစ္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္ က်ဆံုးခ်ိန္တြင္ ဤအေျမာက္ကို ျမန္မာတပ္မ်ားက သိမ္းပိုက္႐႐ွိသည္၊ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ အထက္ျမန္မာျပည္ကို ၿဗိတိသွ်တို႔ သိမ္းပိုက္ၿပီးေသာအခါ ဤအေျမာက္ကို စေကာ့တလန္နယ္ အီဒင္ဘာရာၿမိဳ႕သို႔ ၿဗိတိသွ်တို႔က သယ္ယူသြားၾကသည္၊ အေျမာက္ေပၚတြင္ ရခိုင္ျပည္မွ သိမ္းပိုက္႐႐ွိသည့္ အထိမ္းမွတ္အျဖစ္ ေရးထိုးထားသည့္ (၁၁၄၆ ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္ ၇ ရက္ေန႔ ၀ေန႔ (စေနေန႔) ည ၄ ခ်က္တီးေက်ာ္ တစ္နာရီတြင္ ဓညဝတီသိမ္း႐)ဟု ျမန္မာဘာသာ စာတစ္ေၾကာင္းပါ႐ွိသည္၊
(မွတ္ခ်က္ ၁ ေန႔ _တနဂၤေႏြ
၂ လာ _တနလၤာ
၆ ၾကာ _ေသာၾကာ
၀ေန႔_စေန)
(ဂ-၂) ဓညဝတီသိမ္း႐ စာတန္းပါ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာမွ သိမ္းပိုက္ရ႐ွိသည့္ မဂို အေျမာက္
ဤအေျမာက္အေၾကာင္းကို ေဆာင္းပါး၏အစပိုင္း အပိုဒ္ခြဲ(က) တြင္ တင္ျပခဲ့ၿပီးျဖစ္ပါသည္၊ မူလက မဂိုတို႔ အသံုးျပဳခဲ့သည့္အေျမာက္ႀကီးျဖစ္ၿပီး ရခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဒါကာကို ခရစ္ႏွစ္ ၁၆၂၆ တြင္ သိမ္းပိုက္စဥ္က ရ႐ွိခဲ့ေၾကာင္းကို ရခိုင္ဘာသာျဖင့္ စာေရးထိုးပါ႐ွိသည္၊ (အေျမာက္ေပၚမွ ရခိုင္ဘာသာကမၸည္းစာကို EFEO ကတ္တေလာက္နံပါတ္ A.253 အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္၊)
၁၇၈၅ ခု ႐ခိုင္ျပည္က်ဆံုးေသာအခါ ဤအေျမာက္ကို ျမန္မာတပ္မ်ားက ျမန္မာမင္းေနျပည္ေတာ္သို႔တစ္ဖန္ သိမ္းပိုက္သြားၾကၿပီး အေျမာက္ေပၚတြင္ ဓညဝတီ ရခိုင္ျပည္မွ သိမ္းပိုက္ရ႐ွိေၾကာင္း မွတ္နမ္းတင္ၾကသည္၊ ၁၈၈၅ ခု တတိယ အဂၤလိပ္ ျမန္မာစစ္အၿပီး အထက္ျမန္မာျပည္ကို ၿဗိတိသွ်တို႔ သိမ္းပိုက္ၿပီးခ်ိန္တြင္ ဤအေျမာက္ကို အိႏၵိယႏိုင္ငံ မဒရပ္ၿမိဳ႕ကို ၿဗိတိသွ်တို႔က ယူေဆာင္သြားၾကျပန္သည္၊ အေျမာက္ေပၚမွ ဓညဝတီသိမ္း႐ ျမန္မာဘာသာ ကမၸည္းေရးထိုးခ်က္ကို ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာ႐ပ္မ်ားေလ့လာေရးဌာန (EFEO) မွ မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ကတ္တေလာက္နံပါတ္ (A.254 ) အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္၊ စာသံုးေၾကာင္းပါ႐ိွၿပီး ေအာက္ပါအတိုင္း ဖတ္႐ႈႏိုင္သည္၊
၁။ ၁၁၄၆ ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္
၂။ ၇ ရက္ ၀ေန ည ၄ ခ်က္တီးေက်ာ္
၃။ ၁ နာရီတြင္ ဓညဝတီ သိမ္းရ
(ဂ-၃) ဓညဝတီသိမ္း႐ စာတန္းပါ ေနျပည္ေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္ေရာက္ ရခိုင္ျပည္သံုး အေျမာက္
ဤအေျမာက္ကို ယခုအခါ ေနျပည္ေတာ္႐ွိ တပ္မေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္တြင္ ျပသထားသည္ကိုေတြ႔႐ၿပီး ဥေရာပတိုက္ထုတ္ ေခတ္မီေၾကးအေျမာက္ျဖစ္ပါသည္၊ အေဝးေရာက္ ျမန္မာအေျမာက္ ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္ ကေနာင္ စက္မႈစီးပြားဂ်ာနယ္ပါ ဆရာမႀကီး ေဒၚၾကန္၏ စေကာ့တလန္ေရာက္ ႐ခိုင္ျပည္သံုးအေျမာက္အေၾကာင္းေရးသားထားသည့္ေဆာင္းပါးတြင္ စေကာ့တလန္ေရာက္ အေျမာက္ႏွင့္အလားတူသည့္ အေျမာက္တစ္လက္ တပ္မေတာ္ေမာ္ကြန္းတိုက္တြင္ ႐ွိေၾကာင္း ေရးသားပါ႐ွိသည္၊ တပ္မေတာ္ စစ္သမိုင္းျပတိုက္ကို ေနျပည္ေတာ္သို႔ မေျပာင္းေရႊ႕မီအခ်ိန္ထိ ဤအေျမာက္မွာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕႐ွိ တပ္မေတာ္ စစ္သမိုင္းျပတိုက္တြင္ တည္႐ွိခဲ့ပါသည္၊ ဆရာမႀကီး ေဒၚၾကန္၏ ေဖာ္ျပခ်က္ကို ေထာက္႐ႈ၍ အဆိုပါ အေျမာက္မွာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ တပ္မေတာ္ေမာ္ကြန္းတိုက္မွ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ တပ္မေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္ ထိုမွတဖန္ ေနျပည္ေတာ္ တပ္မေတာ္စစ္သမိုင္းျပတိုက္သို႔ အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းေရႊ႕ခဲ့သည္ဟု ယူဆရပါသည္၊ အေျမာက္တြင္ စာႏွစ္ေၾကာင္း ေ႐းထိုးပါ႐ွိၿပီး အေျမာက္စာကို ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕တိုင္းပညာ႐ပ္မ်ားေလ့လာေရးဌာန (EFEO) မွ မွတ္တမ္းျပဳစုလ်က္႐ွိသည့္ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာ အၫြန္းစာ႐င္းတြင္ ကတ္တေလာက္နံပါတ္ (A.252 ) အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္၊
၁။ ၁၁၄၆ ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္ ၇ ရက္ ၀ေန ည
၂။ ၄ ခ်က္တီးေက်ာ္ ၁ နာရီတြင္ ဓညဝတီသိမ္းရ
ေျမာက္ဦးေခတ္တေလ်ာက္ ရခိုင္ျပည္တြင္ အသံုးျပဳခဲ့ေသာ အေျမာက္မ်ားႏွင့္ အေျမာက္ေပၚတြင္ေရးထိုးထားေသာ ကမၸည္းစာမ်ားအေၾကာင္းကို အထက္တြင္တင္ျပခဲ့ပါသည္၊ ရခိုင္ဘုရင္တို႔သည္ ေခတ္မီအေျမာက္လက္နက္မ်ားကို ျပည္ပမွ တင္သြင္းအသံုးျပဳခဲ့ၾကသကဲ့သို႔ ကိုယ္တိုင္လည္း ျပည္တြင္းတြင္ ထုတ္လုပ္သံုးစြဲခဲ့ၾကသည္ကို ေတြ႔ရသည္၊ သံအေျမာက္မ်ားကို သြန္းလုပ္ရန္အတြက္ သံ႐ိုင္းကို အိႏၵိယႏိုင္ငံမွ တင္သြင္းခဲ့ၿပီး ရခိုင္ျပည္အတြင္းတြင္ သံခ်က္လုပ္ရာ သံေထာင္နည္မ်ား တည္ေထာင္ကာ သံခ်က္လုပ္ အေျမာက္သြန္းခဲ့ၾကသည္၊ ေၾကးအေျမာက္အမ်ားကိုလည္း ကိုယ္တိုင္သြန္းလုပ္ အသံုးျပဳၾကသည္၊
ထိုနည္းတူစြာ မဂိုတို႔သည္ ရခိုင္႐န္မွ ကာကြယ္႐န္ သီးသန္ ့ဦးတည္ခ်က္ျဖင့္ အေျမာက္ႀကီးမ်ား သြန္းလုပ္ အသံုးျပဳခဲ့ေၾကာင္းကိုလည္း မွတ္တမ္းမ်ားက ျပဆိုသည္၊ အဆိုပါ အေျမာက္ႀကီးအခ်ိဳ႕ကို ဒါကာၿမိဳ႕တြင္ ယေန႔တိုင္ ေတြ႔ျမင္ႏိုင္ပါေသးသည္၊
ယခုတင္ျပခဲ့သည့္ ရခိုင္ျပည္သံုးအေျမာက္မ်ားႏွင့္ ယင္းတို႔အေပၚ ေရးထိုးထားသည့္စာေပမ်ားကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ ရခိုင္ဘု႐င္ သီရိသုဓမၼရာဇာ လက္ထက္တြင္ ဒါကာကိုေအာင္ႏိုင္ခဲ့ျခင္းအေပၚ ေခတ္ၿပိဳင္အေထာက္အထားအျဖစ္ အတည္ျပဳႏိုင္ျခင္း ရခိုင္႐ာဇဝင္မ်ားတြင္ ေဖာ္ျပမပါ႐ွိေသာ ရခိုင္ဘုရင္ မဒရာဇ္ရာဇာလက္ထက္အတြင္းက စစ္တေကာင္းသို႔ ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ျခင္းအေၾကာင္းကို မူရင္းအေထာက္အထားအျဖစ္ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ျခင္း ဓညဝတီ ရခိုင္ျပည္က်ဆံုးခဲ့ေသာ ခုႏွစ္ လ ႐က္ အခ်ိန္အတိက်ကို ေခတ္ၿပိဳင္မူ႐င္းအေထာက္ထားမ်ားမွေန၍ ေဖာ္ထုတ္တင္ျပႏိုင္ျခင္း စသည့္ သမိုင္းဆိုင္႐ာ အခ်က္အလက္သစ္မ်ားကို႐႐ွိေစပါသည္၊
႐ခိုင္သမိုင္းဆိုင္ရာ ေက်ာက္စာ ကမၸည္းစာမ်ားကို စတင္စုေဆာင္းေဖာ္ထုတ္ ေလ့လာဖတ္႐ႈခဲ့ေသာ ရခိုင္ ျမန္မာ ပ႑ိတ္ ဆရာႀကီး ဦးဦးသာထြန္းႏွင့္တစ္ကြ ရခိုင္ေက်ာက္စာကမၸည္းစာမ်ားကို ကနဦး ဖတ္႐ႈသုေတသနျပဳခဲ့ၾကသည့္ ဆရာဦးေအာင္လွသိန္း ဆရာ ဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္ႏွင့္ ဆရာေတာ္ ႐မၼာဝတီ ပညာစာ႐တို႔ကို ဤေဆာင္းပါးျဖင့္ဂါရဝျပဳပါသည္။ (ေက်ာ္မင္းထင္)
ရခိုင္မဂၢဇင္းမွကူးယူေဖာ္ျပပါသည္
ေျမာက္ဦး ေ႐ွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈနယ္ေျမ
Photos_Credit
Comments
Post a Comment